Santiago de Compostela: de weg, de schelp, de pelgrim.

Geen idee hoe en wanneer en waarom de ‘camino’ op mijn bucketlist is beland. Boek gelezen? Film gezien? Documentaire bekeken? Feit is dat wandelen naar Santiago de Compostela al heel lang een stille wens is. Zo’n wens die op de ‘ooit eens doen’-lijst terechtkomt en dan uitgesteld en uitgesteld wordt. Want hoe gaat dat in het leven? Je gaat studeren en dan werken, komt je man tegen, krijgt kindertjes en vindt jezelf jarenlang in het cirkeltje van huisje – boompje - beestje. En dan ga je met pensioen en zijn er ineens andere mogelijkheden en is er ineens tijd voor andere bezigheden en dan komt ook die camino weer kijken. Uitgesteld in 2020 en 2021 (wegens corona natuurlijk) maar 2022 zou mijn pelgrimsjaar worden!

Voor iedereen die vroeg of laat een camino wil wandelen, begin ik mijn verhaal met een stukje geschiedenis, algemene informatie, overdenkingen en praktische tips.  

Geschiedenis van een pelgrimsweg

Een legende, een waargebeurd verhaal of een mix van feiten en fantasie, over het leven van de apostel Jacobus lees je veel versies. Eentje die mij is bijgebleven, gaat als volgt:

Na de dood en hemelvaart van Jezus, trok Jacobus (één van de 12 apostelen) naar het Iberische schiereiland (het huidige Spanje en Portugal) om er het christelijke geloof te verkondigen, echter met matig succes. Bij zijn terugkeer naar Jeruzalem werd hij onthoofd door Koning Herodus Agrippa. Zijn stoffelijk overschot werd door 2 van zijn leerlingen over zee naar Galicië gebracht. Aangespoeld na een hevige storm, vond men zijn lichaam, bedekt met sint-jakobsschelpen (nu hét symbool van de camino) – een wonder? een mythe? een legende?

Vergeten en overwoekerd door tijd en onkruid, werd het graf van Jacobus en zijn 2 leerlingen pas ontdekt in 814 door een kluizenaar, op wondere wijze geleid door een sterrenregen. De ontdekking kreeg kerkelijke bevestiging door de bisschop van Iria Flavia (deelgemeente van Padrón).

Jacobus werd Santiago en de vindplaats van het graf werd Compostela, afgeleid van het Latijnse campus stellae of sterrenveld.

De eerste en daarmee de oudste pelgrimstocht of camino naar het graf van Santiago vertrok vanuit Oviedo, in de Spaanse provincie Asturië. Op de plaats van het graf kwam een klein kapelletje, dat al snel werd vervangen door een echt kerkgebouw om de groter wordende groep pelgrims te kunnen ontvangen. Eerst nog voornamelijk uit Spanje zelf, maar halfweg de 10e eeuw trokken er ook bedevaartstochten over de Pyreneeën vanaf Le Puy-en-Velay, wat later zou uitgroeien tot de gekende Camino Francés. Wegen en bruggen werden verbeterd en kloosters, kapelletjes, herbergen en gasthuizen werden langs de routes gebouwd, alles om de tocht van de pelgrims te vergemakkelijken.

De wonderen en mirakelen, toegeschreven aan de heilige Jacobus, en de legende als zou hij deelgenomen hebben aan de strijd tegen de islamitische Moren, hebben ervoor gezorgd dat Compostela reeds in de middeleeuwen een belangrijke bedevaartsplaats was. Nadat de bisschopszetel verplaatst werd van Iria Flavia naar Santiago de Compostela, werd de Camino de Santiago of de sint-jacobusweg, naast Rome met het graf van Petrus en Jeruzalem met het graf van Jezus, zelfs één van de drie belangrijkste boetebedevaarten voor christelijke pelgrims.

Dat woord, pelgrim, is afkomstig van het Latijnse peregrinus en betekent ‘zwerver of buitenstaander of vreemde’. Waarschijnlijk zagen de middeleeuwse pelgrims er wel een beetje uit als vreemde zwervers, met hun lange pij, hun stok en hun sint-jacobsschelp.

De 11e en 12e eeuw waren hoogtepunten voor Compostela, met de bouw en voltooiing van de kathedraal en met een massa pelgrims (tussen de 200.000 en de 500.000) van over heel Europa. Er kwam een “Gids voor de pelgrim” met een gedetailleerde beschrijving van de routes en informatie waar men kon eten en drinken en slapen.

Ook in de 15e eeuw kon men spreken van recordjaren, vooral in 1428 met de afkondiging van het eerste Heilig Jaar en de daaraan verbonden Heilige Poort en een volle aflaat (= een kwijtschelding van straffen die de gelovige in het hiernamaals nog moet uitboeten). Een Heilig Jaar of ‘Xacobeo’ is elk jaar waarin 25 juli, de feestdag van de apostel Jacobus, op een zondag valt. Het vorige Heilig Jaar was in 2021 maar werd, omwille van corona, verlengd tot 31 december 2022. Op die dag gaat de Heilige Poort aan de Plaza de la Quintana weer dicht tot 2027!

Bloedige godsdienstoorlogen en de pest zorgden voor een sterke terugloop van het aantal pelgrims tot Compostela en de bedevaartstochten volledig in de vergetelheid raakten. Vanaf de jaren 80 van vorige eeuw won de camino opnieuw aan populariteit en stijgt het aantal wandelaars nog elk jaar. Voor 2022 staat de teller (tot september gerekend) op 347.578 geregistreerde pelgrims, wat dit jaar een absoluut topjaar maakt in de geschiedenis van Compostela.

Sinds 1985 staat het oude centrum van Compostela en de kathedraal op de UNESCO Werelderfgoedlijst. In 1993 werd het Spaanse deel van de Camino de Santiago opgenomen in de Werelderfgoedlijst van UNESCO. De Franse routes staan sinds 1998 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

Een religieuze, spirituele of toeristische tocht

Waarom doen ze het, die honderdduizenden mensen die elk jaar richting Compostela trekken met of zonder zware rugzak, met of zonder blaren en spierpijn, onder een felle zon of in de striemende regen, over Romeinse keitjes met oh zo scherpe randjes, langs drukke asfaltwegen en door modderige paadjes?

In de middeleeuwen was het simpel: je ging op bedevaart om religieuze redenen: om boete te doen en vergeving van je zonden te vragen of om te bidden en een heilige te vereren. De pelgrims gingen te voet, droegen hun weinige bezit in een zakje mee en sliepen onder de blote hemel of af en toe in een klooster. Heel primitief allemaal. Nu heb je eindeloos veel keuzes: te voet of per fiets – bagage mee in de rugzak zoals de ‘echte’ of als een luxeversie van de pelgrim, kiezen voor een dagrugzak en bagagevervoer – slapen in hotels, hostels of alberques …

Wat al die eeuwen nog steeds overeind blijft, is wel de motivatie, het waarom van de pelgrimstocht. Niet meer uitsluitend om het religieuze karakter, al is het zoeken naar een hoger iets, het willen begrijpen van het leven in het grote geheel, voor velen nog steeds een reden om naar Compostela te stappen. Anderen hebben dan weer nood aan het spirituele kader rond een camino. Weg van alle drukke dagelijkse beslommeringen, even geen tv, geen agenda vol afspraken, tijd om stil te staan (soms letterlijk) bij ‘wat vind ik nu belangrijk’ – ‘waar wil ik naartoe in mijn leven’. Tijd om onverwerkte gebeurtenissen eindelijk een plaats te geven. Tijd voor een kleine maar fijne babbel en simpelweg tijd om te genieten van hele kleine dingen … 

En natuurlijk mag je ook de toerist uithangen want de routes brengen je langs slaperige dorpjes met oude Romeinse bruggetjes over kleine rivieren en romaanse kerken en kapelletjes vol historische verhalen. Prachtige natuurlandschappen vol kleur en bloemen en fruit trekken dagelijks langs en zorgen op hun beurt voor een stuk beleving. Vergeet ook de fysieke en sportieve uitdaging niet, stap na stap vele kilometers en hoogtes en laagtes overbruggen, tot je denken tot nul gereduceerd is en je enkel nog gaat!

Het ‘waarom’ je de camino loopt en hoe je die beleeft, is voor iedereen anders en dat is mooi want elke mens loopt ZIJN CAMINO!

Oefen alvast ‘Bom Caminho’ als je in Portugal loopt en ‘Buen Camino’ op Spaanse grond! Je zal het minstens 100 keer per dag zeggen en het wordt je even vaak toegewenst!

Welke camino?

Anno 2022 bestaat er een compleet netwerk van lange en korte, drukke en rustige camino’s, die allemaal als eindpunt Compostela hebben. Je kan ze in één keer of in etappes wandelen. Van één ding kan je zeker zijn: je wandelt nooit alleen!

De moedige wandelaars starten vanaf thuis en gaan dan via Frankrijk naar één van de bekende verzamelpunten: Le Puy-en-Velay of Vézelay of Saint-Jean-Pied-de-Port om via de Camino Francés naar Santiago de Compostela te wandelen.

Routes door Spanje: Camino Aragonés - Camino de Finisterre - Camino Inglés - Camino de Invierno - Camino de Madrid - Camino Mozárabe - Camino del Norte - Camino Olvidado - Vía de la Plata - Camino Primitivo - Camino del Salvador - Camino Sanabrés - Camino Torres

Door Portugal kan je de volgende camino’s volgen: Camino Portugués Central – Camino Portugués de la Costa

De Portugese routes zijn gemarkeerd met geel geschilderde pijlen op de straat of op muren en hekken en bomen. Vanaf de Spaanse grens zie je tegeltjes en kleine granieten zuilen met een gele sint-jacobsschelp op een blauwe ondergrond en een gele pijl. De blauwe pijlen die in de andere richting wijzen, gaan naar Fatima.

Langs alle routes vindt men voldoende hostels, alberques en eenvoudige hotelletjes en meer dan genoeg lunchgelegenheden en terrasjes om even rust te houden. Goed om weten: op heel wat plaatsen kan de pelgrim een 3-gangenmenu bestellen (het zogenaamde pelgrimsmenu) aan 10 of max 15 euro, drankje inbegrepen. Het staat niet altijd aangekondigd maar vraag er gewoon naar.

Voorbereiding

Begin met jezelf de vraag te stellen: waarom wil ik de camino wandelen? Zonder voldoende motivatie wordt de weg elke dag een stukje langer. Wil je even afstand van de dagelijkse dingen, ben je op zoek naar een nieuw begin of wordt het een verwerkingstocht? Alle redenen zijn goed, als je maar bewust op weg gaat!

Bepaal vooraf hoe je wil wandelen. Op je eentje, in groep, alles zelf uitpuzzelen, georganiseerd, bagage op de rug of laten vervoeren van slaapplek naar slaapplek. Eindeloos veel mogelijkheden!

Wat ook help: lezen over de camino in het algemeen en over je gekozen route in details, een documentaire bekijken en YouTube filmpjes zoeken.

Zorg voor een goede algemene conditie door vooraf veel te wandelen en te fietsen, niet alleen in je eigen vlakke streek maar ook daar waar het een beetje stijgt en daalt en ook in de regen en ook met een volle rugzak. Een voorbereid mens is er twee waard!

Beste tijd om te wandelen

De zomermaanden juli en augustus zijn uiteraard de drukste maanden. Dat betekent ook dat de goedkope overnachtingsplekken vaak volgeboekt zijn en je misschien zal moeten kiezen voor een duurder hotel of wat kilometers extra zal moeten lopen naar een volgend dorpje of stadje.

Hou er ook rekening mee dat het tijdens het hoogseizoen erg warm is in Spanje. Temperaturen tussen 30 en 40 graden zijn geen uitzondering!

De lente- en herfstmaanden zijn sowieso minder druk en minder warm en dus heel aangenaam om te wandelen. Ga je de hoogte en de bergen in (bvb. Op de Camino Primitivo), dan blijf je tussen 1 november en 31 maart best binnen want er kan al sneeuw liggen op sommige routes.

Meenemen

*Een goeie rugzak (vrouwen- of mannenmodel) met regenhoes.

*Wandelstokken! Ze ontlasten je knie- en enkelgewrichten met wel 30%, zorgen voor een betere houding als je moe wordt en voorkomen zo lage rugpijn. En je kan er fruit mee uit de bomen slaan!

*Goeie trekkingsokken, een regenjas en een poncho. Sneldrogende wandelkleding.

*Hoge en degelijke waterdichte wandelschoenen. Met goedkope sportschoenen of simpele wandelschoenen kom je er niet. Je wandelt over alle soorten van paden en wegen dus een goeie bescherming van je voeten en enkels is een must.

*Veel compeed (of andere blarenpleisters), schapenwol, sporttape en een goeie verfrissende en verzorgende voetencrème. Zonnecrème niet vergeten want je loopt niet altijd langs een schaduwrijk bospaadje!

*Blaren doorprikken of niet? Ik doe het nooit (heb ook zelden blaren) maar dat is een persoonlijk iets.

*Genoeg drinken dus waterflessen mee en eventueel extra magnesium nemen om spierkramp te voorkomen.

Camino woordenboek

*Camino is Spaans voor ‘weg’ en wordt door de wandelaars en fietsers gebruikt om de route (elke route) naar Compostela aan te duiden.

*Credencial del Peregrino of het stempelboekje. Tijdens je camino verzamel je in dit boekje zoveel mogelijk stempels. Waar vraag je die? Zowat overal: in hotels en hostels, in cafeetjes en op terrasjes, bij kerken en kapelletjes, zelfs de guardia civil geeft stempels. Soms hele mooie, soms hele simpele. Het stempelboekje is vooral belangrijk om aan het einde van de tocht een compostela te halen.

*Compostela of het certificaat dat in sierlijke Latijnse letters bevestigt dat je de camino hebt gelopen om religieuze of spirituele redenen (toeristische geldt niet voor een compostela). Voor die begeerde compostela moet je minstens 100 km gewandeld hebben (voor fietsers 200 km) en minstens 2 stempels per dag in je stempelboekje verzameld hebben. De laatste stempel (die van de kathedraal van Santiago de Compostela) en je compostela kan je halen op het pelgrimskantoor, het Oficina del Peregrino aan de Rúa Carretas 33. Vanaf dan ben je ‘officieel’ een pelgrim!

*De gele pijlen die je onderweg tegenkomt zijn een idee van pastoor don Elias Valiña Sampedro. De pijlen dateren van de tweede helft van vorige eeuw. Hij was de parochiepriester van O Cebreiro en ligt daar ook begraven.

*De sint-jacobsschelp is het symbool van de Camino de Santiago. De oorsprong van dit symbool is even schimmig als het verhaal over Jacobus zelf. Spoelde zijn lichaam aan na een storm op zee en vond men hem aan de kust van Galicië, bedekt met sint-jacobsschelpen? Wie zal het zeggen maar het is een mooi verhaal.

Hang dus zeker een originele sint-jacobsschelp met het rode kruis van Santiago aan je rugzak, iedereen herkent je dan meteen als een pelgrim op weg naar Compostela! Het schept een ongelooflijke band, die eenvoudige schelp!

Met een warme dank aan Alie, Amanda, Anita, Anita, Corrie, Jos, Marijke en Pieter voor het samen stappen, de gezellige sfeer, de babbels, het gelach en de stiltes. Door jullie is mijn camino een 10-daags geschenk van superfijne momenten geworden!

Bom Camino aan iedereen in jullie dagdagelijkse leven! 

Een speciale "dank je wel" stuur ik naar Amanda en Njoy reizen (www.njoyreizen.nl) voor de fantastische organisatie en haar dag na dag geweldige inzet om ons alle 8 in Compostela te krijgen!

‘Onderweg is een pad geen pad meer, de lucht geen lucht meer, een thuis geen thuis meer. Alleen de rivier weet naar waar ze stroomt’.

(uit de serie GR5)